Cholesterol - Czy wiesz, co to takiego?

Cholesterol - funkcje, źródła, frakcje, stężenie

Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego ciała. Pełni on istotną rolę w produkcji hormonów płciowych, takich jak testosteron i estrogen, a także witaminy D i kwasów żółciowych, które wspomagają trawienie tłuszczów. Ponadto cholesterol jest składnikiem błon komórkowych, co czyni go niezbędnym do ich prawidłowego funkcjonowania. Bez cholesterolu nie byłyby możliwe takie procesy jak wzrost i podział komórek.

Cholesterol może pochodzić z dwóch źródeł: syntezy wewnątrzustrojowej (około 70% całkowitego cholesterolu) oraz diety (pozostałe 30%). Produktami bogatymi w cholesterol są zwłaszcza żółtka jaj, podroby, tłuste mięsa i przetwory mleczne. Warto jednak pamiętać, że to nie cholesterol zawarty w produktach spożywczych, ale raczej spożycie tłuszczów nasyconych i trans ma największy wpływ na podwyższenie poziomu cholesterolu we krwi.

W organizmie cholesterol występuje w różnych frakcjach, nazywanych lipoproteinami, które różnią się gęstością. Głównymi frakcjami są:

• Lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL - low-density lipoprotein), nazywane "złym cholesterolem"
• Lipoproteiny o wysokiej gęstości (HDL - high-density lipoprotein), zwane "dobrym cholesterolem"

Całkowite stężenie cholesterolu we krwi jest sumą cholesterolu LDL, HDL oraz innych, mniejszych frakcji. Prawidłowe wartości stężeń różnią się w zależności od jednostki:

• mmol/l: <5 mmol/l całkowitego cholesterolu
• mg/dl: <190 mg/dl całkowitego cholesterolu

Cholesterol LDL – tzw. zły cholesterol

Lipoproteiny LDL, określane mianem "złego cholesterolu", odgrywają kluczową rolę w transporcie cholesterolu z wątroby do pozostałych tkanek. Jednakże jego nadmiar może powodować odkładanie się w ścianach tętnic, prowadząc do zwężenia ich światła i wzrostu ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, takich jak miażdżyca, zawał serca czy udar mózgu. Dlatego tak istotne jest utrzymywanie niskiego poziomu cholesterolu LDL.

Zalecane wartości stężenia cholesterolu LDL różnią się w zależności od ryzyka sercowo-naczyniowego:

• Ryzyko niskie: <115 mg/dl (<3,0 mmol/l)
• Ryzyko umiarkowane: <130 mg/dl (<3,4 mmol/l)
• Ryzyko wysokie: <100 mg/dl (<2,6 mmol/l)

Na podwyższone stężenie LDL mają wpływ takie czynniki, jak: palenie papierosów, dieta bogata w tłuszcze nasycone i trans, nadwaga, brak aktywności fizycznej oraz predyspozycje genetyczne.

Cholesterol HDL - tzw. dobry cholesterol

Przeciwieństwem LDL jest cholesterol HDL, nazywany "dobrym cholesterolem". Lipoproteiny HDL transportują cholesterol z tkanek obwodowych do wątroby, gdzie jest on metabolizowany i usuwany z organizmu. Wyższe stężenie HDL wiąże się z mniejszym ryzykiem rozwoju chorób układu krążenia, gdyż ułatwia ono usuwanie nadmiaru cholesterolu z organizmu.

Optymalne wartości cholesterolu HDL to:

• Dla mężczyzn: >40 mg/dl (>1,0 mmol/l)
• Dla kobiet: >45 mg/dl (>1,2 mmol/l)

Zwiększeniu poziomu HDL sprzyja aktywność fizyczna, zdrowa dieta bogata w błonnik, nienasycone kwasy tłuszczowe oraz umiarkowane spożycie alkoholu. Palenie papierosów i siedzący tryb życia obniżają zaś stężenie tej pożądanej frakcji cholesterolu.

Przyczyny wysokiego poziomu cholesterolu

Głównymi przyczynami podwyższonego stężenia cholesterolu, zwłaszcza frakcji LDL, są:

• Dieta bogata w tłuszcze nasycone i trans oraz cholesterol (np. tłuste mięsa, sery, masło)
• Otyłość i brak aktywności fizycznej
• Palenie papierosów
• Cukrzyca
• Nadmierne spożycie alkoholu
• Czynniki genetyczne

Nawet osoby na diecie bogatej w tłuszcze mogą mieć prawidłowe poziomy cholesterolu dzięki odpowiedniej aktywności fizycznej i zdrowej masie ciała. Z drugiej strony, osoby z predyspozycjami genetycznymi, jak rodzinna hipercholesterolemia, mogą rozwinąć hipercholesterolemię mimo zdrowego stylu życia.

Objawy wysokiego poziomu cholesterolu

Podwyższony poziom cholesterolu sam w sobie nie daje żadnych bezpośrednich objawów. Jest to choroba określana jako "cichy zabójca", gdyż często rozpoznawana jest dopiero w momencie wystąpienia poważnych powikłań ze strony układu sercowo-naczyniowego, takich jak:

• Miażdżyca tętnic
• Choroba wieńcowa serca
• Zawał serca
• Udar mózgu

Nieleczona hipercholesterolemia może prowadzić do zwężenia tętnic wieńcowych serca i zaburzenia jego ukrwienia. Może to skutkować groźnymi dla życia incydentami, jak zawał mięśnia sercowego. Podobnie zwężone tętnice szyjne lub tętnice zaopatrujące mózg są przyczyną udarów niedokrwiennych mózgu.

Dlatego tak istotne jest regularne wykonywanie badań poziomu cholesterolu, zwłaszcza u osób z grup ryzyka, takich jak:

• Osoby z otyłością
• Osoby z cukrzycą
• Osoby palące papierosy
• Osoby z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób sercowo-naczyniowych

Jak obniżyć poziom cholesterolu dietą?

Zmiana nawyków żywieniowych jest pierwszym krokiem w walce z podwyższonym cholesterolem. Zaleca się:

• Ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych i trans (znajdujących się m.in. w tłustych mięsach, pieczywie, słodyczach)
• Zwiększenie udziału tłuszczów nienasyconych, np. oleje roślinne, orzechy, awokado
• Zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego (owoce, warzywa, rośliny strączkowe, pełnoziarniste produkty zbożowe)
• Spożywanie steroli i stanoli roślinnych (występują naturalnie w owocach, warzywach, orzechach, a także wzbogacają niektóre produkty spożywcze)
• Zmniejszenie spożycia cholesterolu pochodzenia zwierzęcego (jaja, podroby)
• Zwiększenie aktywności fizycznej

Dieta roślinna, bogata w błonnik, sterole/stanole roślinne, nienasycone kwasy tłuszczowe, skutecznie obniża poziom cholesterolu LDL, a także zmniejsza ryzyko chorób serca i układu krążenia.

Pomocne w redukcji złego cholesterolu są również niektóre przyprawy, jak kurkuma i czosnek. Istnieją też suplementy diety zawierające np. ekstrakt z rzepiku lekarskiego, które wspomagają obniżanie cholesterolu.

Utrzymywanie prawidłowych wartości cholesterolu jest kluczowe dla zdrowia serca i układu krążenia. Poprzez odpowiednią dietę, aktywność fizyczną i w niektórych przypadkach leczenie farmakologiczne, można skutecznie kontrolować poziom "złego" LDL i zwiększać stężenie "dobrego" HDL. Regularne badania krwi oraz zdrowy styl życia są najlepszą metodą prewencji powikłań związanych z hipercholesterolemią.

Przydatne mogą się okazać domowe sposoby babci na obniżenie cholesterolu.